Giáo dục trẻ em qua câu đố, câu hát dân gian.

Chúng ta thử tìm hiểu xem người bình dân xưa giáo dục con em trong gia đình như thế nào.

Khi đứa bé mới ba, bốn tuổi, người lớn thường cùng với nó chơi trò xay lúa: " ù ì xay lúa nhọc hơi ". Họ tập cho đứa bé biết tên các vật, đồ vật. Họ chỉ vào cái bụng, cái mũi và hỏi: "Cái gì đây?". Có khi họ hỏi: "Cây dừa ở đâu?", "Ông sao ở đâu?" thật là một phương pháp dạy từ ngữ rất thích hợp với trẻ con.

Những hôm trời sáng sao, mẹ con hoặc bà cháu ngồi ngoài sân, nhìn lên trời và đố trẻ tập đếm sao:

Một ông sao sáng
Hai ông sáng sao
Ba ông sao sáng
Bốn ông sáng sao

Họ còn đố nói cho đúng và nhanh các câu như: "Nồi đồng nấu ốc, nồi đất nấu ếch", "Con cá mòi béo để gốc quéo cho mèo đói ăn"....

Lối tập luyện ấy có tác dụng tốt, làm phát triển năng lực nói và nghe của trẻ.

Họ còn dạy từ ngữ bằng nhiều cách khác. Có những câu ca nói rành rọt về chim, quả, cây.

Ví dụ:

Có vợ có chồng

Là trái đu đủ

Chặt ra nhiều mủ

Là trái mít ướt

.......

No lòng phỉ dạ

Là con cá cơm

Không ướp mà thơm

Là con cá ngát

Họ dạy công dung, tính chất, đặc điểm, hình dáng của vật, đồ vật thật linh hoạt, tài tình. Phải chăng đây là một hình thức dạy khoa học thường thức cho nhi đồng?

Dạy toán, họ dạy bằng cách nào? Trước tiên, họ dạy theo lối đếm "Sao sáng và sáng sao".. Mục đích của cách ấy có lẽ là tập đếm, nói đúng là bước đầu có ý niệm về số, sau đó, họ dạy tính nhân. Chẳng hạn:

Một con chuột

Có một cái đuôi

Hai tai

Hai mắt

Bốn chân, một đầu

Hai con chuột

Có hai cái đuôi

Bốn tai

Bốn mắt

Tám chân, hai đầu

v.v....

Dạy như vậy thì khi đứa trẻ đến tuổi khôn lớn là có thể làm các bài toán rắc rối: "Vừa gà vừa chó, bó lại cho tròn, ba mươi sáu con, một trăm chân chẵn", hoặc: "trăm con trâu ăn trăm bó cỏ"... Lối giải các bài toán ấy không phải do các thầy đồ dạy cho. Tôi thấy nhiều ngườỉ không biết chữ mà giải được toán.

Trẻ em từ năm, sáu đến bảy tuổi rất thích chơi trò "Nu na nu nống". Cách chơi như thế này: Một nhóm độ bốn đến năm em ngồi duỗi chân ra. Em nào lớn được làm cái trước và nói:

Nu na nu nống

Cái cống nằm trong

Cái ong nằm ngoài

Củ khoại chăn bụt

Bụt ngồi bụt khóc

Con cóc nhảy ra

Con gà ứ ự.

Tiếng "ứ ự" trúng vào chân nào thì chân ấy phải rụt ngay lại lập tức (luyện tai và chân). Tiếp đó nói lại từ đầu. Khi tất cả các chân đều rụt hết, chúng lại duỗi ra. Em làm "cái" nói:

Xẻ cá mè

Đè cá chép

Chân nào đẹp

Đi buôn men

Chân nào đen

Ở nhà làm chó

Chân đẹp là chân sạch sẽ, chân đen là chãn bẩn. Ai đó chân bẩn phải làm chó sủa "gâu gâu!" Khi người sạch sẽ rao: "Ai mua men không?" Đó là một cách giáo dục vệ sinh rất sinh động.

Vào tuổi học mẫu giáo, lớp một trở đi, người ta tập cho trẻ biết "Ǎn trông nồi, ngồi trông hướng" dạy cho chúng những điều cần thiết nhất về đạo đức ,về ứng xử trong giao tiếp. Lớn lên chút nữa trẻ đã có thể giúp đỡ một số việc trong gia đình và ngoài đồng ruộng, họ dạy kinh nghiệm đoán biết thời tiết, kinh nghiệm sản xuất và cả kinh nghiệm nấu nướng... Họ dạy bằng những hình thức rất dí dỏm. Ví dụ:

Con gà cục tác lá chanh

Con lợn ủn ỉn mua hành cho tôi

Con chó khóc đứng khóc ngồl

Mẹ ơi ơi đi chợ mua tôi củ giềng

Xin nêu lên một số ví dụ để chứng minh rằng phương pháp giáo dục trẻ em của người bình dân Việt Nam xưa có nhiều điều rất hay, rất bổ ích, đáng để cho ta tìm hiểu, suy ngẫm và học tập.

Sưu tầm